A pía dorme na sombra. Está baldeira e soña coa auga. Non hai fouces nin eixadas para afiar. Nin gando para abeberar nela. Tamén existen palabras baldeiras, outras están mortas e outras máis que respiran e palpitan na soidade da noite. As que latexan no sangue das veas coma se fosen toupas por debaixo da terra corren polos dedos dos cegos. Mesmo hai palabras para pechar os ollos dos moribundos. E hainas lixeiras e leves coma follas que arrastra o vento polos fondais dos camiños. Fonda era, vellos compañeiros, a corredoira das nosas andanzas infantís, sobre todo entre a casiña da solitaria e fosca señora Vicenta e a Boqueiriña. Era sombrío aquel tramo porque o cubría a ramallada dos arbustos que coroaban os altos valos das leiras dos Barreiro e do señor Claudio. Pero ademais, segundo di Jazmín Rincón (Cidade de México) no seu libro Sonoro, hai «palabras que no miran a los ojos, como si les diesen / la espalda al acontecimiento que late en cada escena».
Aínda as brancas eguas do estío non aprenderan a chorar e xa deixaran os galos de cantar na Devesa e na Carballa. Tamén nas Barreiras, onde os xeixos dos muros que separaban as viñas caeran derrubados coma castelos edificados coa grosa area da praia de Agañán. Todo por aquí vai caendo, compañeiros, agás a nosa soidade, esa fiel amiga que ninguén nos pode arrebatar. Ninguén! Si. Aquí, entre nós, todo vai caendo. Aquí só medra o silencio e a nosa lentitude e torpeza. Mesmo a Parca cando pasa entre as casas leva a gadaña sen afiar, oxidada. Aquí, por non haber, non hai nin mortos. Até os bichocos andan agochados. Famélicos e fracos só axexan desde a escuridade. O vento vai dun lado para outro sen sentido nin dirección. Ás veces varre as follas dos xornais ciscadas polas calellas. Aburrido e canso, sen alento, nin sequera se expande polos prados: fáltanlle os campos de trigo e centeo para xogar ou bailar. Aquí, arestora só hai estrugas enrabechadas e melancólicas porque xa hai moito tempo que non lle pican a ninguén.
Polas ventás sen cristais nin contras dunha casa saen as retorcidas ramas dun carballo, polas de outra máis aló vense as flores brancas dun bieiteiro e polas fiestras doutra un pouco máis afastada albíscanse as escuras follas dun loureiro. Todas as árbores semellan suplicar ao ceo que lles envíe algún paxaro co que falar. Mais, diante da falta de gramíneas e de lombrigas ou miñocas, as aves optaron por emigrar para territorios máis amables, máis habitables. Aquí reina a soidade, o silencio, o abandono. Mesmo antes de que implantasen a nova lei de protección de animais, os galos e as galiñas xa morreran de pena, porque até os raposos esqueceran o seu teimoso costume de acosar os capoeiros, agora derrubados sobre as hortas sen frutais.
Neste punto, compañeiros, espertei dun soño no que soñaba coa realidade de moitas aldeas da nosa xeografía. Mais nós agora gozamos do brillo dun espléndido mediodía. Camiñamos ceibes polo amplo marco do val, a onde xa arribaron as anduriñas logo de completar a dura travesía dende o norte de África. Bebemos luz para aplacar a sede e a rabia polo sangue derramado impunemente. Baixo a luz da tarde reloce a pel da egua que pace aos pés da capela da aldea. Mirando para o sosegado animal púxose en marcha o muíño dos recordos. Lembrades compañeiros que un ano fomos a unha escola na Aboliña? Para chegar aló descendiamos por un carreiro a carón dunha casa de pedra, tal vez a única que había aló no alto do Volante. Seguiamos o curso dun regato de escaso caudal.
Encima da aula vivía un home fornido, que nós temiamos. Tiña un impresionante cabalo pardo, ao que trataba mal. Rememoro aquel fito da nosa infancia ao ler a entrada dun poema de Xosé María Álvarez Blázquez (Tui, 1915-Vigo, 1985) que di así: «Un cabalo non é isa pobre besta / que vós coidades, os que nunca, ¡tristes!, / tiveches un cabalo amigo. / Un cabalo é unha ledicia / que Deus puxo no mundo para os homes».